Το Λαογραφικό Μουσείο και Αρχείο ιδρύθηκε με το Προεδρικό Διάταγμα αριθμ. 89, αριθμ. φύλου 30/3-12-1977.
Εποπτεύεται και λειτουργεί με την ευθύνη του Τομέα Λαογραφίας του Τμήματος Ιστορίας – Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
H απαρχή ωστόσο της ίδρυσης του βρίσκεται στην περίοδο 1964 – 1969 κατά την οποία ο πρώτος καθηγητής της Έδρας της Λαογραφίας της Φιλοσοφικής Σχολής, Δημήτριος Λουκάτος άρχισε να δημιουργεί την πρώτη συλλογή του μουσείου.
Η συλλογή εμπλουτίσθηκε σημαντικά το 1994, όταν από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων παραχωρήθηκαν αντικείμενα που προέρχονταν από την κατοικία του δωρητή Ιωάννη Τσανάκα.
Ως εκθεσιακός χώρος περιλαμβάνει μια μεγάλη συλλογή αντικειμένων που σχετίζονται με τον προβιομηχανικό τρόπο παραγωγής και τον υλικό βίο των αγροτικών κοινωνιών. Ακολουθώντας τα εθνογραφικά πρότυπα έχουν ταξινομηθεί με βάση τη λειτουργικότητα και χρηστικότητά τους.
Η τεκμηρίωση των αντικειμένων του Λαογραφικού Μουσείου είναι έντυπη και ηλεκτρονική. Η δεύτερη ακολουθεί σε γενικές γραμμές τα βασικά διεθνή πρότυπα δεδομένων για την τεκμηρίωση των Λαογραφικών/ Εθνογραφικών Μουσείων (Ethno Museum – Net) που προτάθηκαν από τη Διεθνή Eπιτροπή Τεκμηρίωσης (CIDOC του ICOM). Ειδικότερα ακολουθήθηκε ο κοινός τρόπος τεκμηρίωσης και η βάση δεδομένων τεκμηρίωσης που εισήγαγε το Υπουργείο Πολιτισμού με το όνομα MOYSA.
Το Λ. Μ. Π. Ι. έχει επίσης ως σκοπό : την εποπτική διδασκαλία και άσκηση των φοιτητών, τη διασφάλιση και συντήρηση των υπαρχόντων αντικειμένων και μεθοδική έκθεση αυτών, την οργάνωση και τον συστηματικό εμπλουτισμό των συλλογών του.