Θρησκεία και Διατήρηση της Βιοποικιλότητας: Επιστήμονες επιβεβαιώνουν ότι οι Ιεροί Φυσικοί Τόποι συμβάλλουν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας

Οι Ιεροί Φυσικοί Τόποι (ΙΦΤ) είναι τόποι με ιδιαίτερη πνευματική αξία για τους κατοίκους τους. Υπάρχουν σε όλον τον πλανήτη και θεωρείται ότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Ωστόσο, μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε παρά πολύ περιορισμένη σχετική έρευνα. Νέα δεδομένα που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Biological Conservation από μια πολυπληθή διεπιστημονική, διεθνή ομάδα ερευνητών αποδεικνύουν ότι αυτό ισχύει. Οι ερευνητές επέλεξαν την Ήπειρο και συγκεκριμένα περιοχές, οι οποίες ανήκουν διοικητικά στους Δήμους Ιωαννίνων και Κόνιτσας, όπου υπάρχουν πολυάριθμα δάση που έχουν διατηρηθεί προστατευόμενα μέσω της θρησκείας για εκατοντάδες χρόνια. Η έρευνα αυτή διεξήχθη στο πλαίσιο του έργου ΘΑΛΗΣ με τίτλο “Η διατήρηση της φύσης μέσω της θρησκείας: Τα ιερά δάση της Ηπείρου” υπό την καθοδήγηση του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Μελετώντας οκτώ πολύ διαφορετικές φυτικές και ζωικές ταξινομικές ομάδες σε οκτώ ιερά δάση και συγκρίνοντάς τα ευρήματα με αυτά από κοντινές και ανάλογου χαρακτήρα δασικές περιοχές (περιοχές ελέγχου), οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα ιερά δάση υπερτερούν σε μικρό αλλά σημαντικό βαθμό ως προς τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, γεγονός που εκφράζεται με ποικίλους τρόπους. Η πιο ξεκάθαρη εκδήλωση αυτής της υπεροχής αφορά τη β-ποικιλότητα και δείχνει ότι υπάρχουν περισσότερο διακριτά σύνολα ειδών στα ιερά δάση σε σχέση με τις περιοχές ελέγχου. Συχνά υποστηρίζεται ότι τα οφέλη της διατήρησης στους ΙΦΤ είναι οριακά λόγω της συνήθως μικρής τους έκτασης. Η έρευνα μας αποδεικνύει ότι η επίδραση του μεγέθους δεν είναι τελικά τόσο σημαντική και ότι ΙΦΤ ακόμη και μικρής έκτασης μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Παρά τη μεγάλη σημασία τους, οι ίδιοι οι ΙΦΠ απειλούνται σήμερα στη χώρα μας. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αποδυνάμωση των τοπικών κοινοτήτων και την εγκατάλειψη της υπαίθρου, που αποτελεί κοινή “πληγή” του ορεινού χώρου, ιδιαίτερα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η εγκατάλειψη συνοδευόμενη από εκείνη των “παραδοσιακών” τρόπων ζωής αποδυνάμωσε σε αρκετές περιπτώσεις την αποτελεσματική προστασία των ΙΦΤ ως τοπικά προσαρμοσμένων συστημάτων διαχείρισης. Για το λόγο αυτό, στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου ΘΑΛΗΣ αναπτύχθηκαν και πρωτοβουλίες ανάδειξης της αξίας των ιερών δασών ως στοιχείου της πολιτισμικής κληρονομιάς και ως προς τη δυνατότητα αξιοποίησης τους για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Ο επιστημoνικά υπεύθυνος του προγράμματος καθηγητής John Halley επισημαίνει ότι “για να μπορέσουν να προσφέρουν τις σημαντικές οικοσυστημικές υπηρεσίες τους, είναι προτιμότερο οι ΙΦΤ μικρής έκτασης να ενταχθούν σε δίκτυα θεσμοθετημένων περιοχών διατήρησης”, ενώ η ερευνήτρια και μέλος της ομάδας Δρ Καλλιόπη Στάρα συμπληρώνει ότι “έχει καθοριστική σημασία να είναι η διαχείριση συμμετοχική και να βασίζεται στη συνεργασία της επιστημονικής με τις τοπικές κοινότητες”.

Πρόσβαση στη δημοσίευση: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0006320717321183

Περισσότερες πληροφορίες:

John M Halley 6944-328099, jhalley@cc.uoi.gr

Καλλιόπη Στάρα 6956-155961, kstara@cc.uoi.gr

Φωτογραφίες

Εικόνα 1 (© Κ. Στάρα): Σύμφωνα με τοπικές παραδόσεις, το ιερό δάσος της Παναγίας της Αηδονολαλούσσας σχετίζεται με ένα εγκαταλειμμένο μοναστήρι. Γιγάντιες μνημειακές βελανιδιές, κουτσουπιές, αγριοκερασιές κι οστρυές χαρακτηρίζουν αυτά τα αρχαία βοσκοδάση.

Εικόνα 2 (© Κ. Στάρα): Ένας εγχάρακτος σταυρός στον φλοιό μιας γέρικης βελανιδιάς στο ιερό δάσος της Βίτσας εκπληρώνει ένα τάμα στον Άγιο Νικόλαο, στον οποίο είναι αφιερωμένη η παρακείμενη εκκλησία, η οποία γιορτάζει στις 20 Μαΐου (ανακομιδή του ιερού λειψάνου του Αγίου Νικολάου, Επισκόπου Μυρων Λυκίας). Στο παρελθόν η γιορτή αυτή σηματοδοτοτούσε την έναρξη της βόσκησης στο δάσος.